کتاب‌های حمید شوکت

 دستنوشته‌های احمد قاسمی: اسنادی از کمیته مرکزی حزب توده ایران گزیدۀ مجموعه‌ای است که خانم دلارام سروش در تیرماه ۱۴۰۰ برای تنظیم و انتشار در اختیارم قرار داد. این اسناد تصویر تازه‌ای از دامنۀ اختلافات کمیته مرکزی حزب توده ایران در دوره معینی از مهاجرت مسکو ارائه می‌دهند. تصویری که ما را با دیدگاه سران حزب در چگونگی نبرد قدرت در کمیته مرکزی یا آنچه “فراکسیونیسم”، “اغتشاش فکری”، “قلع‌وقمع تشکیلاتی” و “سلب حیثیت” از رهبری حزب نامیده شده است آشنا می‌سازد. ادامه مطلب

Hamid Shokat has authored a most informative political biography of Ahmad Qavam (Qavam al-Saltaneh), one of the outstanding prime ministers of Iran during the twentieth century. Shokat’s biography of this controversial statesman, The Political Life of Qavam os-Saltaneh (2006), has been rightly applauded for its judicious use of archive material and his evenhanded and scholarly approach to issues which can still fuel heated debate among contemporary Iranian intellectuals. Read More

ادامه مطلب

The political life of Shapour Bakhtiar, the last prime minister of the monarchical regime in Iran, is tied to our historical destiny.  From his childhood in the midst of a nomadic tribe, his teenage years and young adulthood in Beirut and Paris, and his political struggles in the Iran Party (Hezb-e Iran) and the National Front of Iran (Jebheh-ye Melli-ye Iran) to his confrontation with Mohammad Reza Shah and Ayatollah Khomeyni, each is emblematic of a past that has left a lasting impact on our time. This is a time during which, in a sense, the battle between freedom and despotism formed the personality of such a politician as Bakhtiar and made him for some the distinct symbol of resistance against the autocracy of religion and state. Read More

بررسی این نامه‌ها نگاهی از درون به زندگی و زمانه مردی است که در نبرد کار و سرمایه نماد بارز کمونیستی با سرشت ویژه بود. این سرشت ویژه‌ معنای واقعی خود را بیش از هر چیز در نظمی آهنین، ایمانی خلل‌ناپذیر، شکیبایی در برابر دوستان و ناشکیبایی در برابر دشمنان یا آن‌چه دشمن می‌پنداشت بازمی‌یافت. قاسمی از چنین دیدگاهی به خود و پیرامونیان خود می‌نگریست. قاسمی در بهمن ۱۳۵۲، هنگامی که ۵۸ سال داشت به سکته قلبی در مونیخ درگذشت. اکنون با گذشت پس از چهل و پنج سال از مرگ او، انتشار این نامه‌ها نور تازه‌ای بر زندگی سیاسی و شخصیت فردی او می‌افکند. او در این نامه‌ها نه تنها مسایل سیاسی را با همسرش اعظم صارمی که روزگاری عضو رهبری سازمان زنان حزب توده بود در میان می‌گذارد و در هر عرصه‌ای با او به بحث و گفتگو می‌پردازد، بلکه با بی‌پروایی شگفت‌انگیزی احساساتش را نسبت به همسرش در جزیی‌ترین زوایا آشکارا بر روی کاغذ می‌آورد. ادامه مطلب

زندگی سیاسی شاپور بختیار، آخرین نخست‌وزیر نظام شاهنشاهی در ایران با سرنوشت تاریخی ما گره خورده است. کودکی‌اش در میان ایل، نوجوانی و جوانی‌اش در بیروت و پاریس، مبارزه سیاسی‌اش در حزب ایران و جبهه ملی تا رویارویی‌اش با محمدرضا شاه و آیت‌الله خمینی، هر یک نشان از گذشته‌ای دارد که بر زمانه ما اثری ماندگار بر جای نهاده است. روزگاری که در معنایی، نبرد میان آزادی و استبداد بر شخصیت سیاستمداری چون بختیار شکل بخشیده و او را برای شماری به نماد بارز ایستادگی در برابر خودکامگی دین و دولت بدل ساخته است. اما در معنایی دیگر، سرانجام تراژیک بختیار نیز خود آیینه‌ای از روزگاری است که چون دوری باطل، جز قتل و تبعید یا زندان و مهاجرت، نشان ماندگار چندانی در حافظه تاریخی‌مان برجای ننهاده است. بختیار در این معنا، زاده عصر و پرورده روزگار خویش است. ادامه مطلب

احمد قوام‌السلطنه از شخصيت‌های برجسته تاريخ ايران است. نقش او در به امضاء‌ رساندن فرمان مشروطيت و نظامنامه‌ی انتخابات؛ دخالتش در خلع سلاح مجاهدان در ماجرای پارک اتابک؛ مقابله اش با ناآرامی‌های خراسان و گيلان؛ نگاهش به نقش و اهميت روزافزون آمريکا؛ چگونگی رويارويی‌اش با شوروی و کارزاری که بر سر آذربايجان برپا شده بود؛ و سرانجام، تلاش نافرجامش در تيرماه ١٣٣١ که از راه و چاره‌ای ديگر به مسئله‌ی نفت و نجات ايران می‌انديشيد، همه و همه، نشان از نقش او در تحولاتی دارد که تاثيری ماندگار بر زندگی و زمانه‌ی ما بر جای نهاده‌اند. سرانجام او با سرنوشت تاريخی ما گره خورده‌است. شکست قوام‌السلطنه در تيرماه ١٣٣١، فرصت تاريخی از دست‌ رفته‌ای بود که بازگشت مصدق به قدرت و پيامد هولناکی چون کودتا را به دنبال داشت. می‌توان گمان کرد که در صورت موفقيت او در آن تیرماه سرنوشت‌ساز، نه تنها کودتايی در ميان نمی‌بود، بلکه آن چه سرنوشت ما را در سال‌های دور و نزديک رقم زده است، در مسيری ديگر و چه بسا به گونه‌ای متفاوت صورت می‌گرفت و در وجدان تاريخی‌مان، نقشی جز آنچه هست برجای می‌نهاد. ادامه مطلب

اين کتاب آخرين دفتر از گفت‌وگوهای حميد شوکت با رهبران سازمان انقلابی حزب توده ايران در خارج از کشور است. آنچه پيش از اين انتشار يافته، حاصل گفت‌وگوهای او با مهدی خانبابا تهرانی، ايرج کشکولی و کورش لاشايی است. محسن رضوانی سال ١٣١٦ در کرمانشاه به دنيا آمد. او در سال ١٣٣٧برای تحصيل به انگلستان رفت و در آنجا به مبارزات دانشجويی برضد رژيم شاه پرداخت و دو سال بعد عضو هيئت دبيران کنفدراسيون دانشجويان ايرانی شد. رضوانی از بنيانگذران سازمان انقلابی حزب توده ايران و دبير اول حزب رنجبران ايران بود که پس از پيروزی انقلاب اسلامی در تهران تشکيل شد. او از عناصر موثر انشعاب در حزب توده ايران بود و با نورالدين کيانوری و عبدالصمد کامبخش، رهبران حزب در برلين شرقی دیدار و مذاکره کرد. رضوانی در پی ماجرای سوءقصد نافرجام به شاه در فروردين ١٣٤٣ که به دستگيری گروه نيکخواه انجاميد، به خاطر رابطه‌ی نزديکی که با نيکخواه داشت مخفی شد. او مدتی در الجزاير بود و در آنجا با فريدون کشاورز، عضو سابق کميته مرکزی حزب توده آشنا شد. ادامه مطلب

اين کتاب سومين دفتر از گفت‌وگوهای نويسنده با رهبران سازمان انقلابی حزب توده ايران در خارج از کشور است. آنچه پيش از اين منتشر شده است، حاصل گفت‌وگوهای حميد شوکت با مهدی خانبابا تهرانی و ايرج کشکولی است. کورش لاشایی فعاليت‌های سياسی خود را در ايران آغاز کرد و سپس برای ادامه تحصيل به آلمان رفت. او هنگام فعاليت‌‌های دانشجويی در آن کشور به کنفدراسيون دانشجويان ایرانی پيوست و در جريان مذاکره با رهبران حزب توده ايران در آلمان شرقی با کيانوری ملاقات کرد. لاشايی اندکی بعد همراه با چندتن از جوانانی که از حزب توده جدا شده بودند سازمان انقلابی حزب توده ايران را بنياد نهاد و در نخستين کنفرانس آن سازمان که در آلبانی برگزار شد به عضويت هيئت اجراييه آن تشکیلات درآمد. او پس از پايان تحصيل در رشته پزشکی، همراه گروهی برای فراگرفتن آموزش‌های تئوريک و نظامی به جمهوری توده‌ای چين رفت. لاشایی در جريان انقلاب فرهنگی چين بار ديگر به آن کشور سفر کرد و با مائو تسه‌دون، رهبر حزب کمونيست چين دیدار کرد. لاشايی مدتی بعد برای تماس با گروه اسماعيل شريف‌زاده که در کردستان دست به مبارزه مسلحانه با رژیم شاه زده بود به آن منطقه رفت. او در بازگشتی مجدد به کردستان و زندگی و مبارزه در آنجا به لبنان رفت و با جرج حبش، رهبر جبهه خلق برای آزادی فلسطين ملاقات کرد. ادامه مطلب

این کتاب دومین دفتر از گفت‌وگوی نويسنده با ایرج کشکولی، يکی از رهبران سازمان انقلابی حزب توده ایران است. کشکولی در جوانی به اروپا رفت و با گرايش به افکار چپ‌گرايانه به سازمان انقلابی حزب توده ايران پيوست و برای فراگرفتن آموزش‌های نظامی به کوبا رفت. او در بازگشت از کوبا، مخفيانه به ايران رفت و در جريان مبارزه‌ی مسلحانه‌ای که به رهبری بهمن قشقايی در منطقه فارس جريان داشت شرکت کرد. کشکولی پس از شکست اين شورش به اروپا بازگشت و پس از چندی برای فراگرفتن آموزش‌های سياسی و نظامی به جمهوری توده‌ای چين سفر کرد. او در بازگشت از چين در سال‌ها ١٩٦٧ به کردستان ايران رفت و در مبارزه‌ی مسلحانه‌ای که در آن‌جا برضد رژيم شاه جريان داشت شرکت کرد. کشکولی با پيروزی انقلاب بهمن ١٣٥٧ به ايران بازگشت و با تشکيل حزب رنجبران در رهبری آن تشکیلات قرار گرفت. کشکولی به دنبال ممنوعيت اين حزب به ميان ايل قشقايی رفت و به سازماندهی مبارزه مسلحانه با جمهوری اسلامی پرداخت. ادامه مطلب

 اين کتاب که در گفت‌وگو با مهدی خان‌بابا تهرانی نوشته شده است، به بررسی زندگی سیاسی او و روند تشکیل و اختلافات درونی سازمان انقلابی حزب توده ایران در خارج از کشور می‌پردازد. تهرانی در جوانی به عضويت حزب توده ايران درآمد و پس از کودتای ٢٨مرداد ١٣٣٢ برای تحصيل به آلمان رفت. او  پیش از ترک ایران در مبارزه‌ای که برای ملی شدن صنعت نفت جریان داشت شرکت داشت. تهرانی در آلمان همکاری با حزب توده ايران را که رهبرانش در آلمان شرقی در مهاجرت به سر می‌بردند از سر گرفت. او در تدارک انشعاب از حزب توده و ایجاد  سازمان انقلابی شرکت کرد. تهرانی بعدها در جريان جدايی از سازمان انقلابی، در تشکيل گروه‌ کادرها که از آن سازمان منشعب شده بود نقشی فعال داشت. او در جريان همکاری با سازمان انقلابی مدتی در جمهوری توده‌ای چين به سر برد و در بخش فارسی راديو پکن به کار پرداخت. تهرانی در بازگشت از چين در فعاليت‌های دانشجويان ايرانی دراروپا بر ضد رژيم شاه نقشی موثر برعهده گرفت. ادامه مطلب

کتاب جنبش دانشجویی چگونگی آغاز، رشد و فروپاشی کنفدراسیون دانشجویان ایرانی در خارج از کشور است. تشکیلاتی که از همان آغاز فعالیت تا آستانه‌ سقوط نظام سلطنتی در ايران، تاثیر مهمی بر مبارزه دانشجويان ايرانی و نيروهای مخالف حکومت بارژيم شاه داشت. نخستين فصل کتاب به چگونگی فعاليت‌های دانشجويان ايرانی در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم اختصاص دارد. فصل‌های بعدی به تشکيل سازمان‌های دانشجويی در اروپا و آمريکا می‌پردازد و تاثير انقلاب کوبا، الجزاير و جنگ ويتنام را بر سیاست سازمان‌های دانشجویی مورد بررسی قرار می‌دهد. شکل‌گيری جنبش جهانی دانشجويی در دهه ١٩٦٠ ميلادی و نقش سازمان‌های سياسی، نيروهای ملی، مذهبی و به ويژه گرايش‌ چپ در جنبش دانشجويان ايرانی، موضوع دیگر اين کتاب هستند. فصل پايانی کتاب به رویدادهایی که سرانجام به انشعاب درکنفدراسيون دانشجویی انجاميد اختصاص دارد. ادامه مطلب

 موضوع این کتاب بررسی سیاست‌های حزب بلشویک پس از پیروزی انقلاب اکتبر تا مرگ لنین است. چگونگی سرکوب اپوزیسیون، توقیف مطبوعات، انحلال مجلس مؤسسان به فرمان لنین و سرانجام ممنوعیت احزاب غیربلشویک مباحث فصل اول کتاب هستند. فصل‌های بعدی به چگونگی رشد بحران در شوروی و گسترش جنگ داخلی، سیاست‌های اقتصادی حزب بلشویک در رویارویی با نارضایی مردم و پیامدهای قیام ملوانان کرونشتاد، اختلاف درباره سیاست حزب در مسئله‌ی سندیکاها و مصوبات کنگره‌ دهم و ممنوعیت اپوزیسیون در درون حزب بلشویک می‌پردازد. فصل‌های پایانی کتاب به چگونگی شکل‌گیری و تکوین نبرد قدرت در درون حزب و قدرت گرفتن استالین در سازمان‌های حزبی و مسئله‌ جانشینی لنین اختصاص دارد. در این کتاب پیوستگی میان نظرات لنین و استالین و زمینه‌های کسب قدرت استالین در آخرین سال‌های زندگی لنین مورد بررسی قرار گرفته است. سال‌های گم‌شده که چگونگی گذار از رؤیای لنینیسم به کابوس استالینیسم را ترسیم می کند، نخستین بار تابستان 1370 توسط نشر بازتاب در آلمان منتشر شد و سپس با عنوان سال‌های گم‌شده: از انحصارطلبی انقلابی تا سرکوب دولتی توسط نشر اختران در ایران به چاپ رسید. چاپ سوم این کتاب که تداوم میان تئوری لنینی و پراتیک استالینی را مدنظر دارد، سال‌های گم‌شده: لنین و تجربه انقلاب اکتبر نام دارد و تابستان 1399 توسط نشر اختران در تهران منتشر شده است

موضوع اين کتاب چگونگی شکل‌گيری نظام تک‌حزبی در روسيه شوروی پس از پيروزی انقلاب اکتبر است. فصل نخست به بررسی سياست حزب بلشويک در نخستين ماه‌های پس از پيروزی انقلاب اکتبر، چگونگی سرکوب نيروهای اپوزيسيون، توقيف مطبوعات و ممنوعيت احزاب سياسی اختصاص دا رد. انحلال مجلس مؤسسان، سرکوب قيام کرونشتاد، سياست حزب درباره سنديکای کارگری و مسئله‌ ممنوعيت فراکسيون‌ها در درون حزب و سرانجام نبرد قدرت در رهبری حزب بلشويک، فصل‌های دیگر کتاب را تشکیل می‌دهند. زمینه‌های گذار به نظام تک حزبی در روسیه شوروی در ٢٠٠ صفحه تنظيم شده و توسط نشر بازتاب در آلمان به چاپ رسيده است.